Charakterystyka regionu i folkloru muzycznego Rzeszowszczyzny.
Region rzeszowski, obejmujący tereny południowo-wschodniej Polski, należy do najbardziej zróżnicowanych pod względem kulturowym obszarów naszego kraju.
Wyjątkową rolę w kształtowaniu kultury ludowej tego regionu odegrały tak warunki geograficzne (obszary górskie i nizinne bezpośrednio ze sobą sąsiadujące) jak i historia tych ziem przygranicznych, odrywanych od Polski lub powracających, zależnie od siły zaborcy czy też gry politycznej.
Ważnym czynnikiem było również osadnictwo przybywających tu z elementami własnej kultury Węgrów, Niemców, Ukraińców oraz Polaków z innych regionów jak Mazowsze czy Dolny Śląsk. Rezultaty takiego przemieszczania się ludności i cech osobowościowych, kształtowanych przez warunki zewnętrzne, widoczne są w każdym przejawie naszej kultury a szczególnie w prezentowanych przez regionalne zespoły artystyczne strojach, pieśniach i tańcach.
Rzeszowski strój ludowy
W stroju Rzeszowiaków widoczne jest naśladownictwo ubioru szlachty polskiej. Około połowy XIX wieku nastąpiły pewne zmiany w stroju, szczególnie męskim, okolic Rzeszowa i Przeworska, która barwą i krojem zaczęły przypominać wojskowy mundur austriacki. Wpływ na modyfikację stroju miała niewątpliwie służba chłopów Rzeszowszczyzny w wojsku austro-węgierskim.
Tańcem, który zdecydowanie reprezentuje rzeszowski folklor muzyczny jest polka, której odmian jest bardzo wiele.. Polki rzeszowskie od polek tańczonych w innych regionach kraju odróżnia bardzo szybkie tempo. Dodatkowym utrudnieniem jest w wielu polkach ruch tańca w lewo, przyklęki, przysiady, odchylenia ciała od pionu, wynikające ze skomplikowanego kroku tanecznego. Taniec na ugiętych nogach – wszystko to przy utrzymywanym cały czas zawrotnym tempie. Polki tańczone dawniej powszechnie na weselach i zabawach ludowych stanowiły często egzamin możliwości wytrzymałości tancerzy.
Rodzaje polek rzeszowskich
Od cechy charakterystycznej tańca lub wrażenia jakie wywołuje obraz tańczących par, pochodzą nazwy: „polka dzwon”, „polka trzęsionka”, „polka uginana”, „polka w lewo”, „polka kucana”, itd. Niemal wszystkie polki rozpoczynały się zaintonowaniem przyśpiewki przez jednego z tancerzy, potem kapela podchwytywała natychmiast melodię i grała od razu w tonacji zaproponowanej śpiewem.
Prawdopodobnie ze względu na ogromne tempo rzadko zdarzały się polki tańczone ze śpiewem, a do tych nielicznych należy „polka przez nogę”. Z tańców o bardziej spokojnym charakterze popularny był sztajerek oraz „wolny” zwany także „chłop”.
Tańce rzeszowskie, odznaczają się na ogół dużą ruchliwością i żywym tempem, świadczą o bujnym temperamencie i wesołym usposobieniu mieszkańców ziemi rzeszowskiej.
Chłopcy
Com jo się nachodził, po świecie mój Boże
Żadna mi się panna spodobać ni może /x2
—
Tylko mi się jedna panna spodobała
Bieluśko chodziła, ładnie tańcowała /x2
Dziewczyny
Hej tam pod Rzeszowem
Na ślicznej (pięknej) murawie, na ślicznej (pięknej) murawie
Hej pasła sobie Kasieńka dwa pawie /x2
—
A jeden jej nie chciał
Nie chciał trawki jadać, nie chciał trawki jadać
Hej tylko jej chciał na kolanach siadać /x2
POLKA UGINANA
Na nalepie kluski som, wezme poły pomisom
Która wyjzy do góry, to jom capne w pazury
POLKA Z BOKU
W moim ogródecku rosmą kwiatki, a mój Jaś kochany ładny, gładki
W moim ogródecku jest kwiateczek róży, jak mnie Jaś nie widzi to się burzy
—
Gdzie te nasze chłopy, co ich tu nie słychać
Było suche lato, musiały wyzdychać /x2
—
Nie śpiwoj, nie śpiwoj, bo to nie do rzeczy
Bedom ludzie myśleć, że to koza meczy /x2